Manga là một cụm từ trong tiếng Nhật để chỉ các loại truyện tranh và tranh biếm họa của Nhật Bản. Bên ngoài Nhật Bản, Manga ám chỉ tính đặc trưng riêng biệt của truyện tranh Nhật Bản, hoặc như một phong cách truyện tranh phổ biến tại Nhật Bản mà thường được mô tả bởi đồ họa tràn đầy màu sắc, các nhân vật sống động và những chủ đề tuyệt vời.
I. Lịch sử hình thành truyện tranh Manga
Lịch sử manga bắt đầu từ rất sớm. Ở Nhật, người dân đã sớm có hứng thú với một loại nghệ thuật về tranh ảnh (sau này là manga) Manga thời kì này vẫn chỉ đơn giản là những dải truyện tranh ngắn. Tuy vậy, giá trị giải trí của nó là điều không ai có thể phủ nhận. Không những thế, manga còn giữ một vị trí quan trọng và đầy quan trọng xuyên suốt lịch sử mỹ thuật Nhật Bản. Manga phát triển từ ukiyo-e theo kiểu vẽ tranh. Nó phát triển nhanh chóng sau thế chiến thứ 2. Manga được hầu hết các hạng người đọc ở Nhật. Do hầu hết các danh từ trong tiếng Nhật không ở dạng số nhiều nên manga có thể dùng để chỉ nhiều loại truyện tranh, đôi khi trong tiếng Anh cũng được viết là mangas.
Vào khoảng giữa thế kỷ thứ VI và VII, những vị thầy tu đã sử dụng những cuộn giấy da có khắc hình như một loại lịch cho việc theo dõi thời gian. Những cuộn giấy này bao gồm những ký hiệu biểu tượng đại diện cho thời gian, và thường được trang trí bằng hình ảnh động vật như cáo, gấu trúc,… với những cử động y như người (được gọi là giga, hay chính xác hơn là choju-jinbutsu-giga tranh vui về thú vật và con người). Đây có thể được coi là tiền đề của Manga.
Đến cuối thế kỉ XVIII thì thuật ngữ “manga” mới thật sự được dùng để chỉ loại hình nghệ thuật này với sự xuất hiện của các tác phẩm đầu tiên như “Mankaku zuihitsu” của Suzuki Kankei, tập tranh “Shijino Yukikai” của Santo Kyoden. Đến đầu thế kỉ XIX, có “Manga hyakujo” của Aikawa Minwa cùng tuyển tập tranh Houkusai (manga được tổng hợp và phân loại từ những tác phẩm của nghệ sĩ tranh gỗ màu nổi tiếng Houkusai).
Thuật ngữ Manga được hoàn thiện bởi nghệ nhân Hokusai (đây không phải là tên thật), một họa sĩ sống với triết lý hội họa hoàn toàn khác so với nền nghệ thuật này lúc bấy giờ. Với tính cách đôi phần nổi loạn, Hokusai được biết đến với việc sẵn sàng cãi lại thầy giáo của mình, liên tục thách thức những phương pháp làm việc của họ. Về sau, ông tự tạo ra khoảng 30.000 tác phẩm, một vài trong số đó tập trung thành những tuyển tập hoặc sách đem đi xuất bản.
Theo Hokusai, “manga” không phải là nghệ thuật vẽ nhân vật trong một câu chuyện nào đó, hay là chú ý tỉ mỉ đến từng chi tiết một để có thể tạo ra những bức họa có tính giải trí và đầy ý nghĩa. Thay vào đó, thuật ngữ “manga” (mà theo nghĩa đen có thể dịch là “bức tranh kỳ quái”) được Hokusai dùng để chỉ phương pháp vẽ một bức tranh dựa theo nét bút đưa hoặc vẽ vài vật chất lướt ngang trang hoàn toàn theo ngẫu hứng (điều này giải thích chữ “kỳ quái”). Tuy chúng hầu hết đều trở thành những bức tranh phong cảnh, người dân Nhật lại nhận ra, ẩn trong những nét vẽ thiên nhiên thoải mái nhưng rất chi tiết ấy, một cái gì đó khác hẳn với những bức họa trước đó, khi mà những người họa sĩ phải nhận thức được họ muốn vẽ gì trước khi đặt bút xuống. Lối tiếp cận vấn đề một cách tự nhiên của Hokusai, mặc dù có thể chính ông cũng không nhận ra điều đó, đã trở thành nền tảng cơ bản cho sự đa dạng của các mangaka hiện nay: họ không gắn mãi với một công thức nào mà luôn hướng theo những loại hình nhân vật, những cốt truyện khác nhau. Tuy nhiên, cho dù Hokusai đã tạo ra một bước đột phá mới bằng phong cách vẽ tranh này (một trong những phong cách ông sử dụng), những cuốn truyện “manga” thực sự đầu tiên vẫn chưa xuất hiện cho đến tận đầu thế kỷ XX.
Bước vào thế kỷ XX, cánh cửa ngoại giao Nhật Bản một lần nữa mở ra thế giới. Một trong số đó, những “dải truyện tranh ngắn”cũng được du nhập, trở thành chất xúc tác làm nên manga, một bộ phận thống trị của thị trường xuất bản Nhật hiện nay. Manga thời kỳ này được gọi là Ponchi-e. Nhật bắt đầu cho xuất bản những tờ tạp chí với nội dung biếm họa với độ dày từ 1-4 trang, đồng thời thuê những họa sĩ nước ngoài để dạy cho học sinh của họ về đường nét, màu sắc, dáng điệu.
Trong thời gian chiến tranh, truyện tranh Nhật và tranh biếm họa được sáng tác nhằm phục vụ nhiều mục đích khác nhau. Chúng có tính hài hước, tính giải trí, cũng như những truyện phương Tây, nhưng đồng thời chúng cũng được sử dụng với mục đích tuyện truyền hoặc châm biếm nhằm phục vụ lợi ích quốc gia, cổ vũ tinh thần binh lính. Tuy nhiên, dưới thất bại nặng nề dưới tay quân Đồng Minh vào cuối chiến tranh thế giới lần II, rất nhiều truyện tranh Nhật phải chịu sự kiểm duyệt nặng nề của phe chiến thắng, và sự phát triển của cái sẽ trở thành “manga” Nhật Bản dường như bị hoãn lại vô thời hạn.
May mắn thay, sau khi chiến tranh kết thúc, đã có một người đứng lên vực dậy nền nghệ thuật manga, đem đến cho nền văn hóa Nhật và đến thế giới, một thể loại manga hoàn toàn mới. Con người đó, Osamu Tezuka (với việc áp dụng phong cách vẽ của hoạt hình Disney và kỹ thuật điện ảnh của Đức và Pháp) đã góp phần định hình nên kiểu mẫu manga thực sự đầu tiên, và bắt đầu một nền công nghiệp mà đến giờ vẫn giữ vị trí chiến lược trong nền văn hóa Nhật Bản hiện đại. Vào năm 2007, manga chiếm lĩnh một thị trường toàn cầu nhiều tỷ đôla.
II. Xu Hướng đọc truyện tranh Manga trên toàn thế giới
Những tác giả như Takahashi Rumiko, đã góp phần truyền bá Manga trên toàn thế giới, thu hút được lượng người hâm mộ đông đảo.
Manga được dịch ra nhiều thứ tiếng khác nhau như Hàn Quốc, tiếng Pháp, tiếng Ý. Ở Mỹ, manga chỉ là một ngành công nghiệp nhỏ, đặc biệt là khi nó được so sánh với sự du nhập của phim hoạt hình Nhật đã làm ở Mỹ. Manga có số lượng phát hành đứng đầu ở Mỹ là Viz, của nhà xuất bản Shogakukan và nhiều tác phẩm khác nữa của Takahashi Rumiko.
Vì manga được các tác giả vẽ và xuất bản theo kiểu viết tategaki (viết dọc truyền thống theo kiểu viết chữ Hán thời xưa) ở Nhật Bản, nên người Nhật đọc manga từ phải sang trái. Điều này không gây khó khăn chút nào cho người Nhật, vì khi vỡ lòng họ cũng đã được học cách đọc và viết thư tay kiểu này. Tuy nhiên khi được dịch sang các thứ tiếng khác, hình ảnh và canh lề được lật ngược lại, vì thế có thể đọc từ trái sang phải. Tuy nhiên, nhiều tác giả không chấp nhận tác phẩm bị sửa đổi theo cách trên và đề nghị vẫn giữ nguyên hình thức đọc từ phải sáng trái trong phiên bản nước ngoài. Chẳng bao lâu, vì nhu cầu của fan và vì quyền lợi của tác giả, nhiều nhà xuất bản bắt đầu đề nghị sự chọn lựa hình thức in từ phải qua trái, bây giờ cách in này đã trở nên phổ biến ở Bắc Mỹ. Hình thức in từ trái qua phải dần dần được loại bỏ.
Ở Việt Nam, nhà xuất bản Kim Đồng đã từng thử nghiệm với manga “Ninja loạn thị” nhưng không được hưởng ứng. Đến năm 2008, TVM Comics – một công ty chuyên mua bản quyền và xuất bản manga lại một lần nữa giới thiệu tới bạn đọc trong nước manga với hình thức in từ phải qua trái với bộ manga Yotsuba&!. Khác với lần thử nghiệm thất bại lần trước của nhà xuất bản Kim Đồng, hình thức in này lần này lại được đón nhận sau vài tranh cãi về ảnh hưởng của nó tới đọc giả Việt Nam. Kéo theo việc nhà xuất bản Trẻ và Kim Đồng cùng áp dụng cách in này cho manga.
Hiện nay, giới trẻ châu Âu đang nổi lên phong trào đọc manga và có xu hướng lấn át comic truyền thống.
Thật khá ngạc nhiên đối với đọc giả phương Tây khi các họa sĩ manga không biết rằng, các nhân vật và câu chuyện của họ đã ăn sâu vào người đọc. Các họa sĩ nước ngoài cũng có xu hướng bắt chước phong cách manga.
III. Manga tại Việt Nam
Manga xuất hiện Việt Nam từ cuối những năm 80, đầu những năm 90 thế kỷ XX bằng nhiều con đường, hầu hết là in ấn và dịch lậu hay xách tay mang về.
Manga đầu tiên được mua bản quyền tại Việt Nam là Doraemon năm 1996, tiếp theo đó là Thám tử lừng danh Conan năm 2000; cả hai đều được Nhà xuất bản Kim Đồng phát hành hợp pháp tại Việt Nam. Nhưng mãi cho đến năm 2003 khi Việt Nam ký Công ước Bern, vấn đề bản quyền truyện tranh mới bắt đầu được quan tâm. Tính đến năm 2013, Việt Nam có 4 đơn vị xuất bản truyện tranh hợp pháp bao gồm Nhà xuất bản Kim Đồng, Nhà xuất bản Trẻ, TVM Comics và Vàng Anh Comics; trong đó 3/4 đơn vị có trụ sở đóng tại thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, số lượng truyện tranh lậu tại Việt Nam vẫn chiếm áp đảo vì việc siết chặt khâu cấp giấy phép truyện tranh vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Điển hình cho các nhà xuất bản phát hành truyện lậu là Việt Mỹ, Hồng Đức, Nhà xuất bản Văn hoá thông tin cùng nhiều đơn vị lớn nhỏ khác, phần lớn có trụ sở ở miền Bắc. Tính đến năm 2013, giữ kỷ lục số lượng bản in mỗi tập lớn nhất cho tựa truyện chưa kết thúc thuộc về Conan với 100.000 bản in mỗi tập.
Hiện nay, tất cả Manga đang phát hành có bản quyền ở Việt Nam đều được in theo đúng chuẩn bản gốc bên Nhật Bản là từ phải sang trái. Kiểu viết và đọc tategaki được sử dụng trong manga tiếng Nhật là theo dọc viết theo chiều dọc, hàng từ phải sang trái, là kiểu viết truyền thống thời xưa của các ngôn ngữ đã và đang sử dụng chữ Hán và các biến thể của nó (tiếng Trung, tiếng Hàn với Hanja , tiếng Nhật với kana, tiếng Việt với chữ Nôm). Do cấu tạo của tất cả chữ Hán (và cả kana hay chữ Nôm) là các nét có thể được viết trong một diện tích vuông nhất định và kích thước của chữ không bị biến đổi, nên người viết có thể xếp thẳng đều các chữ trên một hàng dọc hoặc một hàng ngang. Lợi điểm rất lớn của kiểu viết này là nó chiếm rất ít diện tích theo bề ngang, nên câu thoại sẽ không chèn nhiều ra ngang tranh. Tuy nhiên, tiếng Việt hiện nay không còn sử dụng phổ biến chữ Hán-Nôm và không còn viết dọc từ phải sang trái theo truyền thống trước kia giống như Bia tiến sĩ Văn Miếu hay Truyện Kiều (bản gốc chữ Nôm), còn chữ Quốc Ngữ hay chữ Latin lại đọc viết theo chiều ngang từ trái sang phải, kích thước ngang của một từ đơn là không cố định vì tuỳ thuộc lượng chữ cái của từ, mà kích cỡ chữ cái Latin lại không thể thu nhỏ được nên không thể xếp dọc được vì sẽ bị lệch hàng (tiếng Hàn với Hangeul lại khác ở việc các chamo có thể thu nhỏ lại để ghép nên một từ đơn nằm trong một diện tích vuông cố định giống như chữ Hán, nên tiếng Hàn với Hangeul có thể viết dọc). Vì thế người Việt phải đọc Manga theo một nghịch lý là “tranh nhìn từ phải sang trái, câu thoại đơn đọc từ trái sang phải” khiến cho người nếu mới tiếp cận manga sẽ khá là khó làm quen, trong khi người đọc mới ở Trung Quốc, Đài Loan, Hàn Quốc lại rất dễ dàng tiếp thu cách đọc kiểu dọc vì chữ của họ cũng có thể viết dọc.
Xem thêm
Lịch sử hình thành và phát triển của truyện tranh
Tóm tắt cốt truyện One Piece – Vua Hải Tặc
Giới thiệu đôi nét về các dòng truyện tranh lớn nhất hiện nay
10 nhân vật mạnh nhất trong Onepunch Man
Hình ảnh hồi bé của đệ nhất mỹ nữ Wano quốc
Những điều bạn cần biết về hiệp hội anh hùng trong one punch man
